Бүгін «Самұрық-Қазынада» Болат Жәмішевтің төрағалығымен Қор Қоғамдық кеңесінің ашық отырысы өтті. Басқарушы директор Ернат Бердіғұлов Қордың төмен көміртекті даму тұжырымдамасын сарапшыларға, мамандандырылған қауымдастықтарға, бұқаралық ақпарат құралдары мен жұртшылыққа таныстырды. «Самұрық-Қазына» қорының 2032 жылға дейінгі стратегиялық мақсаты – 2021 жылмен салыстырғанда көміртегі ізін 10%-ға азайту. Ұзақ мерзімді мақсат – Қор мен оның портфельдік компаниялары 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу. Тұжырымдама төмен көміртекті бизнес моделіне көшу жоспарын қамтиды. Ол баламалы энергетика мен технологиялар саласындағы нақты инфрақұрылымдық жобаларды, озық тәжірибелер мен технологиялық шешімдерді ұсынады. Тұжырымдама жер бетіндегі температураның көтерілуіне жол бермеу жөніндегі жаһандық трендке сәйкес келеді және Қазақстанның көміртегі бейтараптығына қол жеткізуіне ықпал етеді. Тамыз айында тұжырымдаманы «Самұрық-Қазына» қорының директорлар кеңесі бекітті.
Foundation тобының көміртегі ізі есептелді
Қор әлемдік қоғамдастықтың климаттың өзгеруіне қатысты алаңдаушылығын бөліседі және парниктік газдар шығарындыларын азайту жөніндегі жаһандық күш-жігерді қолдайды. Осы мақсатта «Самұрық-Қазына» 2021 жылдың қорытындысы бойынша Қор компаниялары тобының көміртегі ізін анықтады. Ол 57,8 млн тонна СО2 құрады. Оның 47 миллион тоннасы СО2 тікелей шығарындылары, 10,8 миллион тоннасы жанама шығарындылар (яғни, Қор сатып алған электр энергиясын өндіруден). Портфельдік компаниялардан тікелей CO2 шығарындыларының елдің жалпы шығарындыларына үлесі 13,3% деңгейінде бағаланады. Қор кәсіпорындарының ішінде ең көп тікелей CO2 шығарындылары «Самұрық-Энерго» компаниясынан (70%) келеді, оның қызметі негізінен көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларында электр энергиясын өндірумен байланысты (86%). Мұнай және газ өнеркәсібінің (ҚазМұнайГаз және QazaqGaz) тікелей CO2 шығарындыларының үлесі 22% құрайды, олардың қызметі де қазбалы отынға бағытталған. Қордың барлық басқа компаниялары 8%-дан азды құрайды.
Көмір мен мұнайдан бас тарту экономикалық күйреуге әкеледі
Ернат Бердіғұлов айтқандай, Қазақстан үшін декарбонизацияның жаһандық үрдісін ұстану оңай емес. Біздің еліміздің экономикасы әлемдегі энергияны және көміртекті ең көп қажет ететін экономикалардың бірі болып табылады, өйткені… Көмір өндіру энергияның негізгі көзі болып қала береді. Жаңартылатын энергия көздеріне жылдам көшу энергетикалық қауіпсіздіктің жүйелі проблемаларына әкелуі мүмкін. Халықаралық ұйымдар көмірсутегі энергия көздерінен бас тартуды талап етеді, өйткені Оларды өртеген кезде олар «парниктік» әсер ететін және климаттың өзгеруіне ықпал ететін газдар шығарады. Бірақ Қазақстанда көмір мен мұнайдан күрт бас тарту бүкіл экономиканың күйреуіне әкелетін еді. Мәселен, республика бойынша 5 моноқала мен 40 мың жұмысшы көмір өнеркәсібіне тәуелді. Сондықтан декарбонизация жолында «Самұрық-Қазына» дәстүрлі энергия көздерінен бас тартпай, төмен көміртекті технологияларға жүйелі және орынды көшуге сүйенеді. 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу энергия мен экологиялық қауіпсіздік арасындағы теңгерімге негізделуі керек. Сондықтан баламалы энергетика, атап айтқанда, атом энергетикасы Қазақстан экономикасын көмірге тәуелділіктен кезең-кезеңімен шығаруда шешуші рөл атқарады.
Жаңа атом электр станциясы мен көлікті электрлендіру қажет
Қор 2032 жылға дейінгі дамудың үш сценарийі және 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу перспективасы бойынша парниктік газдар шығарындыларын модельдеуді жүзеге асырды. Олардың ең оптимисі («Терең декарбонизация») СО2 шығарындыларын 2021 жылғы деңгейден 10%-ға азайтады. Ол атом электр станцияларын жеделдетіп іске қосу (бірінші блок 2032 ж.), жаңартылатын энергия көздері мен су электр станцияларының үлесін 30%-ға дейін арттыру, көлік құралдарын электрлендіру деңгейін 19%-ға және баламалы көздерден электр энергиясын 45%-ға дейін сатып алу. Бейтарап «Декарбонизация-Ұстау» сценарийі шығарындылардың 2021 жылғы деңгейде сақталуына, ал «Әдеттегідей жұмыс» сценарийі (АЭС және көлікті электрлендірусіз) олардың 19%-ға өсуіне әкеледі.
Қоғамдық пікір
Бүгінгі жиынға белгілі қазақстандық саясаткерлер, сарапшылар мен қоғам белсенділері қатысты. Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ольга Булавкина Екібастұзда «жасыл» деп атауға болмайтын жаңа көмір блоктарына қаражатты қалай тарту жоспарланып отырғанын сұрады. Ернат Бердіғұлов «Самұрық-Қазына» қорының Қытайдан келген инвесторлармен ГРЭС-2 жаңа қондырғысын салуға келісімдері бар деп жауап берді. Басқа жобалар бойынша қазақстандық банктермен келіссөздер жүргізілуде. Қазақстан экологиялық ұйымдар қауымдастығының басшысы Айгүл Соловьева Қор зиянды шығарындыларды есептеген кезде қандай әдістемені қолданғанын сұрады. Ернат Бердіғұлов шығарындылардың басым бөлігі (40 млн тонна) квотамен реттеледі, яғни. «Самұрық-Қазына» компаниялары олар үшін мемлекетке есеп береді. Ол 2023 жылы деректер қайтадан тексерілетініне уәде берді. «Жасыл Академия» ғылыми-білім беру орталығының жетекшісі Бақыт Есекина ұсынылған тұжырымдаманы «серпінді құжат» деп атады, ол көптеген жағынан мемлекет жоспарынан асып түседі. Ол Қазақстанда геотермалдық энергетиканы дамыту жоспарлары бар ма деп сұрады. Оның ең үлкен қоры Шымкент, Қызылорда, Тараз маңындағы бор түзілімдерінде табылған. Ернат Бердіғұлов «Самұрық-Қазына» қоры еліміздегі энергетиканың барлық түрін дамытуға ниетті екенін айтты. «Самұрық-Энергомен» бірге геотермалдық жобалар да әзірленуде.
Экология саласында біртұтас мемлекеттік саясат қажет
Қоғамдық кеңестің басшысы Болат Жәмішев Қазақстанның декарбонизация жолында төмен көміртекті дамудың ұлттық стратегиясы жоқ деп түйіндеді. Осының аясында ұсынылған «Самұрық-Қазына» тұжырымдамасы толық емес болып көрінеді, өйткені Қор елдегі шығарындылардың 13,4%-ын ғана құрайды. Орман отырғызу сияқты көптеген экологиялық бастамалар тиімді емес, сондықтан бизнес емес, бюджеттен қаржыландырылуы керек. «Самұрық-Қазынаның өз ESG тұжырымдамасы болғаны өте жақсы. Бірақ ол біртұтас ұлттық стратегия аясында ғана тиімді болмақ. Бұлардың болмауы Қор тұжырымдамасының тиімділігін айтарлықтай төмендетеді. Егер Қазақстанда көмір өндіру ұлғая берсе және атом электр станциялары болмаса, шығарындылар тек өседі. Бірыңғай ұлттық стратегия аясында «Самұрық-Қазынадан» емес, жеке компаниялардан да инвестиция тартуды ынталандыратын тетіктер болуы керек», – деп түйіндеді Болат Жәмішев.
Дереккөз: «Самұрық-Қазына» баспасөз орталығы